*
* *

Cái đêm hè kì lạ ấy đôi lúc vẫn trở về trong những giấc mơ lộng lẫy diễm ảo. Không rõ nét, sắc cạnh hay sặc sỡ, gương mặt đêm nhạt nhòa trôi dạt như ánh bình minh lãng đãng khói sương trong tranh Monet. Còn cơn cuồng nộ của đêm là bầu trời sao cuồn cuộn, ngồn ngộn những suy tưởng, những quá vãng cuốn xoáy trong tranh Van Gogh. Đêm đen đặc, bí ẩn. Đêm trống rỗng. Và nhất là rất im lìm. Cái im ắng vẽ nên những nỗi ghê rợn hư ảo, khiến trẻ con, và đôi khi cả những người lớn, như mẹ tôi, phải phát sợ. Cái im ắng tuyệt đối đến mức làm người ta như quên mất rằng chính mình đang hiện tồn.

Nhưng cũng chính từ cái đêm mùa hạ năm đó, hình như có một thứ mật giao nào đấy bắt đầu thành hình. Những câu chuyện cứ tuôn ra, nối dài đến vô cùng. Như một hạnh ngộ.

Thông thường, những cuộc chuyện trò như thế sẽ bắt đầu vang lên khi tôi đặt lưng xuống giường vào mỗi tối, mắt nhắm lại chờ giấc ngủ và những cơn mơ ghé qua. Đôi lúc, đêm cũng đến cùng tôi ngắm sao trời trong những đêm không mây. Hay trên những bước đường phiêu dạt xê dịch, tôi thi thoảng dừng lại giữa lưng chừng đèo dốc, tấp vào một quán nước liêu xiêu mở cửa từ một hai giờ sáng, đợi đêm đến làm một tách cà phê sữa nóng trong bảng lảng những quầng khói mù.

Trong những lúc ấy, đêm nhiều khi ôm ấp tôi. Lòng đêm sâu thẳm yên bình đó, vì thế, vẫn thường gợi cho người ta cái cảm giác được trở về làm một bào thai trong bụng mẹ những ngày xa xôi nào. Nói đến đây, chợt ngẫm rằng, suy cho cùng thì trong tâm thức nhân loại từ bao đời nay, có bao giờ đêm lại không được xem như là tổ tiên, là vị phụ mẫu tối thượng có công sinh thành nên vạn vật! Sáng Thế Ký trong Kinh Cựu ước, ngay từ những dòng đầu, đã mô tả trời đất như một vô hình trống rỗng và mờ tối mà từ đó, ánh sáng và những thành tố khác của nhiên giới mới bắt đầu được Thiên Chúa khởi tạo. Trong Thần thoại Hy Lạp, Hỗn mang Chaos và những đứa con đêm tối của ông, Nyx và Erebus, cũng chính là những thần nhân đầu tiên đã từ những vực thẳm cô tịch âm u, lặng lẽ dày công sáng tạo nên cõi giới này. Thậm chí, theo người Hy Lạp, ánh sáng (tức thần Ban ngày Hemera) và thiên giới (hay thần Bầu trời Aether) chỉ là những đứa con được tạo sinh từ cuộc hôn phối giữa Nyx và Erebus, từ cuộc ái ân nguyên thủy tưng bừng giữa bóng tối và đêm đen.

Nhưng đêm cũng đồng nghĩa với cái chết. Đêm đôi khi vẫn thì thầm vào tai tôi về con đường mờ sương thâm u dẫn đến lãnh địa của Hades, nơi có dòng Stix chảy một điệu chậm rãi như cất lên những tiếng hát ám muội, đòi những người muốn qua sông phải nộp tiền vàng. Đêm cũng hay đọc thơ Tagore, nhất là đoạn về cô dâu mặc chiếc váy trắng, tóc chưa kịp tết, túi đồ chưa kịp soạn mà đã bị thúc hối bước lên cỗ xe cưới của Thần Chết, đi vào hun hút đêm đen. Và dung dị hơn, đêm vẫn thường vang vọng trong những dòng đẫm lệ của Văn chiêu hồn những ngày tháng bảy âm lịch “mưa dầm sùi sụt”: “Trong trường dạ tối tăm trời đất,/ Có khôn thiêng phảng phất u minh./ Thương thay thập loại chúng sinh,/ Hồn đơn phách chiếc lênh đênh quê người”

Những lần ấy, đêm vẫn hay đùa rằng có thứ gì kì lạ như đêm không khi vừa là khởi sinh, vừa là vong diệt.
Nhưng tôi còn thêm, rằng đêm vừa là vô hạn bát ngát, vừa là hư không.
Thật vậy, có thứ gì rộng lớn vĩnh hằng hơn đêm? Trong hạt bụi là đêm, và vũ trụ là gì nếu không phải muôn trùng tăm tối? Có lẽ vì vậy mà, vài thế kỉ trước, khi muốn lấy tiếng thơ mình khuấy động ba nghìn thế giới, Basho vỗ tay vào đêm: “Tôi vỗ bàn tay/ Dưới trăng mùa hạ/ Tiếng dội về, ban mai!” (Nhật Chiêu dịch). Như tiếng con ếch nhảy vào ao cũ, cái âm vang ấy từ đêm đen đã khuếch đại ra vũ trụ, xé rách nhật nguyệt, tràn vọng đến ngàn đời.

Nhưng ngược lại, đêm cũng biết làm cho mình trống rỗng đến mức khiến lí trí, giác quan và cả trực cảm phải chết lặng trước một vô hình tĩnh tại và sâu kín. Đêm là cái tuyệt đối không. Không hình thù, không màu sắc (bởi màu đen thực ra cũng chỉ là bóng ảnh mà thôi), không tiếng nói, không thời gian, và không cùng. Chính ở đây, đêm hòa nhập và đồng nhất với cái bản thể uyên nguyên của vạn vật, mênh mông một chữ “vô” to tướng khỏa lấp mọi số phận và cuộc đời.

*
* *

Cũng có lần, trên một chuyến xe khuya về ngang cao tốc Trung Lương, tôi chợt thấy đèn đường ở nhiều đoạn tắt ngúm, để lộ ra một màn đen tịch mịch. Đêm phủ che cái áo choàng tăm tối của mình đến từng ngóc ngách, khiến hàng cây cao vút ở hai bên đường chỉ còn là những mảng đen sậm cắt hình rõ rệt giữa màu trời xám ngoét do ánh sáng nhờ nhờ của những ngôi sao đi lạc hắt vào đêm. Trên những quãng ruộng xa, ánh điện nhập nhoạng hé ra từ những nhà cửa nằm hiu hắt, cô độc giữa đồng. Và ở tít mù tầm mắt tôi, bên kia vạt đồng là những đốm sáng xanh vàng đang nhấp nháy, chẳng biết từ một thành phố hay thị trấn nào.

Chiếc xe như trôi bồng bềnh giữa một vùng ảo ảnh. Tôi bất giác đọc thành một bài haiku: “Mắt đẫm lệ rồi/ Đèn ai xanh đỏ/ Đêm ngân hà trôi”.

Trong phút chốc, chợt nhiên tôi thấy mình của cái đêm mùa hạ năm nào. Những phân thân hư ảo. Những cuộc thể nhập. Và qua đôi mắt ướt, tôi thấy một làn hương thoảng nhẹ, nối kết những vũ trụ của tôi và đêm vào nhau.

N.Đ.M.K